Terwijl Mesdag vanaf het hoogste duin in Scheveningen in 1880 schetsen maakte voor zijn Panorama, trokken landmeters door het hele land om een nieuwe kaart van Nederland te maken.

Zowel de schilder als de landmeter zocht het hoge punt in het landschap op: de een voor het creëren van een optische illusie en de ander voor het meten van afstanden. Wat zijn de verschillen in aanpak tussen de kunstenaar en de wetenschapper?

De tentoonstelling trapt af met een landmeetexperiment op het Panorama en laat vervolgens de geschiedenis van het landmeten zien op basis van de Bijzondere Collecties van de TU Delft Library.

Landmeting op het Panorama

Op 3 december jl. werd er een landmeetexperiment op het Panorama verricht door studenten van de TU Delft om te achterhalen waar Mesdag precies stond op het Seinpostduin. Hoe nauwkeurig was hij? Hij wilde dat iedere Scheveninger zijn dorp herkende, dus hoeveel artistieke vrijheid kon hij zich veroorloven?

Mesdag heeft verschillende hoge punten geschilderd, zoals de vuurtoren, de watertoren en de Oude Kerk. Hun werkelijke coördinaten zijn vergeleken met hun positie op het Panorama. De resultaten van deze ‘landmeting in het verleden’ worden in de tentoonstelling gepresenteerd.

Mesdags werkwijze

Op 1 mei 1880 tekende Mesdag het contract om het Panorama te schilderen, en diezelfde dag maakte hij een schets vanaf het Seinpostduin in zijn schetsboek. Hij noteerde hierin alle hoge punten, zoals kerktorens, een proces dat vergelijkbaar is met dat van een landmeter.

Aan de hand van schetsen, foto’s en andere objecten uit de collectie van Panorama Mesdag wordt Mesdags werkproces toegelicht. Met een goede voorbereiding en de juiste technische hulpmiddelen wist hij de klus te klaren: een waardevol historisch document en een artistiek hoogtepunt.

Nederland in kaart

De periode waarin Mesdag het Panorama maakte, viel samen met een belangrijk wetenschappelijk project: het opmeten van Nederland om de betrouwbaarheid van bestaande kaarten te verbeteren.

Aan het begin van de 19e eeuw werd de eerste nationale landmeting door Cornelis Kraijenhoff verricht. In Mesdags tijd werd de Rijksdriehoeksmeting geïntroduceerd. Dit was een uitbreiding en verbetering van Kraijenhoffs project, ditmaal uitgevoerd door een commissie. Zo was het proces niet meer afhankelijk van een enkele wetenschapper.

De meetpunten in het landschap werden door de Rijkscommissie vanaf de jaren 1880 vastgelegd op foto’s (Zie afbeelding). Vaak werden kerktorens gebruikt voor metingen, maar op de foto’s staan ook spectaculaire tijdelijke constructies en moderne gebouwtypes zoals watertorens.

Een wand in de tentoonstellingsruimte is volledig ingericht met deze foto’s waardoor het landmeten ook spannend in beeld wordt gebracht.

Digitale kaart

De tentoonstelling toont digitale en interactieve kaarten waarop de meetpunten van Kraijenhoff en de Rijkscommissie in beeld worden gebracht. Bezoekers kunnen zelf door deze kaarten struinen en zien waar er gemeten is. De kaarten laten het constant veranderende landschap van Mesdags tijd tot nu zien.

Panorama Mesdag
Zeestraat 65
Den Haag

Zie voor meer en praktische informatie de website van Panorama Mesdag.