Leidse en Delftse studenten onderzoeken samen veerkracht woonwijk

Studenten die deelnemen aan de internationaal georiënteerde programma’s van de faculteit Bouwkunde van de TU Delft, het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC) en het Leiden Centre for Applied Bioscience (LCAB) worden doorgaans gestimuleerd hun horizon in het buitenland te verbreden. Oorspronkelijk had prof. Dr. Maria Yazdanbaksh (LUMC) beoogd om dit vak te organiseren in Jakarta, Indonesië, maar vanwege de COVID-19 pandemie hebben de cursuscoördinatoren hun toevlucht genomen tot onderwijs dichter bij huis. In oktober en november 2021 werden studenten van alle drie de instellingen gevraagd hun talenten en inspanningen te bundelen om de woon- en gezondheidsomstandigheden in twee woonwijken in de stad Den Haag te beoordelen. De pilotstudie die hieruit voortkwam was de eerste in zijn soort en leverde een waardevolle ervaring op voor zowel studenten als mentoren.

Frisse perspectieven

In de loop van tien weken gingen zes gemengde groepen studenten aan de slag met het verkennen en analyseren van twee verschillende lokale omgevingen. Elke groep bestond uit drie bouwkundestudenten en twee geneeskundestudenten. "We volgen het masterprogramma Global Housing", vertelt bouwkundestudent Willem Elskamp, "dat draait om het ontwerpen van adequate en betaalbare huisvesting. Op dit moment hadden we in het kader van ons afstudeeratelier in Navi Mumbai, India, moeten zijn, maar dat hebben we natuurlijk moeten aanpassen." Elise van der Oost en Madeleine Waller zijn beiden geneeskunde bijvakstudent in Leiden. Madeleine zou naar Tanzania reizen om aan een parasitologieproject te werken, maar ging uiteindelijk in Den Haag de leefomstandigheden inspecteren. "Een heel andere en ik zou willen toevoegen, heel interessante ervaring, omdat een bouwkundige zo anders denkt over een gezonde leefomgeving dan wij. Bovendien leer je als geneeskundestudent alles over het genezen van ziekten, maar niet zo veel over het voorkomen ervan. Deze studie bood dus een frisse kijk."

De inleidende colleges over de invloed van huisvesting op gezondheidsaandoeningen en -risico's, infectieziekten in het bijzonder, boden de geneeskundestudenten nieuwe, nuttige inzichten. "Ik heb nooit eerder nagedacht over het effect van de afstand tussen huizen op de gezondheid", zegt Elise, "of nagedacht over de ruimtelijke relaties tussen microbiomen - de gemeenschappen van micro-organismen die in verschillende leefomgevingen aanwezig zijn - en hun effecten op mensen." Madeleine richtte zich op de biodiversiteit van de buiten- en binnenlucht. Ze voegt eraan toe: "Ik ging er min of meer van uit dat deze door een toenemende mate van ventilatie meer op elkaar zouden gaan lijken. Maar toen we ons onderzoek deden, ontdekte ik dat de literatuur op dat punt eigenlijk nogal verdeeld is. Het lijkt erop dat we niet zo veel zeker weten over de effecten van ventilatie met betrekking tot de verspreiding van ziekten. Meer in het algemeen vond ik dat op bewijzen gebaseerd onderzoek naar de relatie tussen leefstijl en de overdracht van ziekteverwekkers eigenlijk moeilijk te vinden is."

Huizen tekenen

Alle zes studentengroepen werd gevraagd zich te richten op woningen in twee verschillende buurten die volgens landelijke statistieken vergelijkbare scores voor leefbaarheid laten zien, maar verschillende besmettingspercentages op de COVID Radar - een landelijke app voor het monitoren van de epidemie ontwikkeld door het LUMC. De bouwkundestudenten stelden verschillende ruimtelijke kwaliteiten vast op twee schalen: de gebouwen en de buurten. "We verzamelden gegevens over alles, van de bedekking van de begane grond en de hoeveelheid glasoppervlak tot de hoogte van gebouwen en de stedelijke dichtheid", legt Tasos Antonopoulos uit. "We werden ook gevraagd om de huizen te bezoeken en de bewoners te interviewen om informatie te krijgen over hun leefomstandigheden en het gebruik van de ruimte." Vervolgens visualiseerden ze de gegevens in architectuurtekeningen om beter te begrijpen hoe woningontwerp en stadsplanning verband zouden kunnen houden met gezondheidstrends. Het was de eerste keer dat ze mensen thuis moesten bezoeken en hun huizen moesten tekenen, zegt Willem. "We klopten gewoon aan en vroegen de bewoner of deze zich vrijwillig wilde aanmelden." En dat was het geval, gelukkig maar. "Het praten met bewoners heeft me zeker bewuster gemaakt van het gebruikersaspect van woningontwerpen."

Aan de slag

Het correleren van ruimtelijke en gezondheidsgegevens gebeurde in de laatste fase van het pilotonderzoek. "In principe waren we in staat om een paar hypothetische conclusies te trekken, deels gebaseerd op voorkennis", merkt bouwkundestudente Anthéa Karakoullis op. "In één geval bijvoorbeeld was de biodiversiteit van de buitenlucht, zoals bemonsterd door Madeleine en Elise, vrij hoog. Dit zou te maken kunnen hebben met de verhouding tussen buitenruimte en bebouwde ruimte. De buitenruimte was relatief groot en bevatte veel groen, wat over het algemeen wordt beschouwd als een gezonde stedelijke omgeving." Het was een grotere uitdaging om elkaars werkmethodes te leren kennen, vertrouwt ze toe, en dat maakte deel uit van het leerproces. "Als bouwkundigen houden wij ervan om de omgeving te observeren en informatie te visualiseren, terwijl Madeleine en Elise gewend zijn aan statistieken en spreadsheets. Het kostte wat tijd om elkaars gegevens te leren interpreteren. Maar uiteindelijk is het ons gelukt."

Volgens Elise hebben ze te weinig bacteriële en schimmelmonsters genomen om tot substantiële en wetenschappelijk verantwoorde conclusies te komen. "De studie was meer een proefproject dan een grondig onderzoeksproject." Niettemin zijn ze het er allemaal over eens dat de manier waarop ze verschillende soorten gegevens over stedelijke vorm en dichtheid, levensstijl en gezondheid hebben verzameld, vergeleken en op elkaar afgestemd, als blauwdruk kan dienen voor toekomstige onderzoeksinspanningen. Of, zoals Madeleine concludeert: "Wij als studenten, maar ook onze mentoren, hebben het gevoel dat we onontgonnen terrein hebben betreden. Best spannend, eigenlijk." Beide disciplines herbergen zoveel kennis die nodig is om gezondere leefomgevingen te creëren, werkt Tasos verder uit. "Zelfs zonder dat er een pandemie woedt, is het combineren van geneeskunde en stedenbouw als wetenschap en praktijk heel zinvol."