Hoe de wooncrisis een bouwaanpak uit de jaren '60 doet opleven
Íñigo Cornago Bonal is, of was op enig moment, een kunstenaar, leraar, architect, stedenbouwkundige, onderzoeker... Eén rode draad is zijn geloof in de democratisering van de gebouwde omgeving. “Haar ontwerp en beheer heeft enorme implicaties voor ons allemaal. Als er zoveel op het spel staat, verdienen mensen inspraak.” Zijn overtuiging leidde tot een fascinatie met zijn huidige onderzoeksgebied: de terugkeer van de 'open bouw'-aanpak. Deze flexibele vorm van woningbouw, grotendeels vergeten rond de eeuwwisseling, zou wel eens een comeback kunnen maken.
De afgelopen tien jaar gaf Íñigo les in architectuur, en raakte hij betrokken bij zeer uiteenlopende projecten. “Bijvoorbeeld het documenteren van tijdelijke openbare keukens tijdens City Cook Book. Of werken aan een masterplan voor Selb, een krimpende stad in Duitsland.” Hij was tevens workshopcoördinator voor twee edities van de internationale Archiprix-wedstrijd. “Voor die in de Indiase stad Ahmedabad maakte mijn team een 9 meter lange, van annotaties voorziene dwarsdoorsnede van de stad. Het liet de Archiprix-deelnemers kennismaken met Ahmedabad en ondersteunde hun ontwerpen.”
Hij beschrijft de rode draad in deze projecten als “een fascinatie voor gebruikersparticipatie, bedoeld of onbedoeld, in architectuur en de discussie eromheen”. En zijn huidige promotieonderzoek sluit perfect aan bij dit thema.
'Open gebouwen', een Nederlandse uitvinding
Voor zijn uitleg neemt Íñigo ons mee terug naar de jaren 1950. “In die tijd bouwde de Nederlandse staat grootschalige modernistische woningbouwprojecten voor verhuur. Veel mensen, waaronder architecten en ontwerpers, begonnen kritiek te leveren op de homogeniteit van deze woningen en het gebrek aan opties voor aanpassingen. Als reactie hierop ontwikkelde architect John Habraken in de jaren zestig de 'open bouw'-aanpak als compromis.”
Het inzicht van Habraken was dat appartementen verdeeld kunnen worden in 'ondersteuning' en 'invulling'. Hij stelde zich een systeem voor waarbij bewoners alleen de ondersteuning krijgen: in essentie een leeg geraamte en wat voorzieningen. Ze zijn dan vrij om muren, ramen, trappen etcetera te installeren, en worden zo gedeeltelijk de ontwerpers van hun eigen woning.
Hoewel Habraken zich vooral met theorie bezighield, inspireerde hij een groep architecten en ontwerpers om een poging te doen deze principes toe te passen. Íñigo: “Er werden enkele testgevallen van woningen gebouwd, en bepaalde principes deden hun intrede in de bouwindustrie. Maar het werd nooit een gangbare praktijk.” En toen de huizenbouw in de jaren 80 en 90 explosief toenam, werd de aanpak grotendeels opgegeven.
Bestuderen van de nieuwe generatie
Dus wat is er veranderd? Íñigo: “Tijdens de crisis van 2008 werden grote vastgoedontwikkelaars hard getroffen en kwam de bouw plotseling tot stilstand. Als gevolg kwamen bouwbedrijven en architecten samen om kleinere projecten op te starten. En sommige van deze groepen herontdekten 'open bouw'.” Waarom? Dat weet Íñigo niet zeker. Daarom bestudeert hij drie nieuwe 'open' appartementengebouwen. “Hoewel hun specifieke aanpak verschilt, biedt elk veel zeggenschap aan bewoners in het ontwerp van hun huis.”
Op het moment van schrijven bestudeert Íñigo voornamelijk één van de drie gemeenschappen. Tot zijn verbazing lijkt de groep op het eerste gezicht zeer gevarieerd. “Er zijn gepensioneerden, studenten, gezinnen met kleine kinderen... Maar de meerderheid van de mensen identificeert zich als politiek links en is vrij welgesteld. En ze zijn, of waren, voornamelijk kantoormedewerkers in de creatieve sector.”
Hij deelt ook een anekdote die hem bijbleef: “Eén groep bewoners besloot hun tuinen samen te voegen tot een gezamenlijke centrale ruimte. Ze geven aan dat hun hele woonblok door deze relatief eenvoudige ontwerpkeuze 'mooier en luxueuzer' aanvoelt, wat ik beaam. Ze zijn zelfs zo gehecht aan deze tuin dat ze bijna een makelaar lieten ontslaan toen hij suggereerde aan potentiële nieuwe bewoners dat ze hun deel konden omheinen."
Is open werkelijk beter?
Volgens haar voorstanders zorgt de 'open bouw'-aanpak voor meer mogelijkheden voor bewoners, wat op twee manieren tot uiting komt: meer huishoudtypes kunnen een geschikt appartement krijgen, en de totale kosten dalen. Íñigo: “Die laatste bewering is gebaseerd op de theorie dat huishoudens met een laag inkomen kunnen kiezen om kleinere appartementen te creëren én goedkope materialen te gebruiken om de invulkosten te minimaliseren.” Maar Íñigo is nog niet overtuigd: “Mijn onderzoek moet uitwijzen of deze bewering opgaat in de praktijk.”
Gepubliceerd: september 2024
Meer informatie
- De bannerafbeelding van dit artikel is gegenereerd met Ideogram. Overige afbeeldingen in dit artikel zijn gemaakt door en eigendom van Íñigo Cornago Bonal.
- Lees onze meest recente onderzoeksverhalen over de wooncrisis: hoe maak je van een tijdelijk huis een thuis, of wat je écht moet weten over de woningmarkt.
