"De wooncrisis lossen we niet op door bouwen 1 miljoen woningen"

De wooncrisis staat tegenwoordig hoog op de politieke agenda. Dat was in 2019 nog wel anders. Bij TU Delft waren de contouren van het probleem destijds wél al in beeld. Marja Elsinga (hoogleraar Housing Institutions & Governance) kreeg de vraag om het project 1M Homes te leiden. Centraal stond de vraag: is het noodzakelijk om één miljoen woningen bij te bouwen of kan het anders? Inmiddels is het project afgelopen. Wat waren opvallende inzichten? Waar zijn de projectleden trots op of waar liepen zij tegenaan? Marja kijkt samen met stuurgroeplid Gerard van Bortel (Assistant Professor Housing Management) terug op wat de resultaten zijn.

Meer en meer samenwerking

Marja: “Het unieke aan het project 1M Homes is dat het is opgepakt met de vier afdelingen binnen de Faculteit Bouwkunde en dat het zich op de grens tussen onderwijs en onderzoek afspeelde. We begonnen met het stellen van simpele vragen: ‘Is er überhaupt een wooncrisis? Zo ja, wat is de oorzaak? En kunnen we oplossingen bedenken?’ De zoektocht begon al binnen de TU Delft zelf, diverse disciplines zagen allerlei oplossingen, dus het probleem lag volgens hen ergens anders. Uiteindelijk bleek dat we voor een totaaloplossing elkaar gewoon hard nodig hebben.” Gerard vult aan: “We hebben met heel veel partijen gesproken, van ministeries tot huurorganisaties en van andere universiteiten tot marktpartijen. Dat heeft gezorgd voor een uitgebreid netwerk waardoor we elkaar nu veel makkelijker vinden. Er is intussen veel meer sprake van samenwerking dan vóór 2019.”

Geen overkoepelende visie

Al in 2019 was er vanuit 1M Homes het inzicht dat een onderbouwde totaalvisie voor de wooncrisis ontbrak. Dat is nog steeds niet opgelost. Gerard: “Dat was met 1M Homes ook niet de ambitie; we wilden vooral de connecties binnen de TU Delft en de link tussen onderwijs en onderzoek versterken en dat is gelukt. Bovendien is die integrale aanpak intussen verweven in onze werkwijze binnen de TU Delft. Een bijdrage leveren aan zo’n visie is overigens wel onderdeel van het vervolgproject Vision Team Wonen waarvan ik een van de projectleiders ben. Wat we wél in beeld hebben: er gaat heel veel goed in Nederland, maar het gaat traag. We zijn wat dat betreft weinig adaptief en werken met een complex systeem dat moeilijk met de tijd mee verandert.” Marja herkent dat. “Er wordt door de regering ook veel richting gemeentes gedirigeerd. Vanuit de VNG (Vereniging van Nederlandse Gemeenten) zijn we als Denktank Nederland 2040 bezig met een toekomstvisie, daarbinnen ben ik de trekker op het onderwerp wonen. Maar dit zijn complexe vraagstukken, zeker de combinatie wonen, ruimtelijke ordening, de energiecrisis en ga zo maar door, waar niet alle gemeentes adequaat op kunnen reageren door te weinig capaciteit en kennis.”

Stappen vooruit

Tegelijkertijd zien Marja en Gerard dat er veel is veranderd sinds het begin van 1M Homes. “Nog steeds ligt de nadruk op bouwen, bouwen, bouwen, maar we kijken ook steeds meer naar de vierkante meters die er per Nederlander al zijn. Dat zijn er gemiddeld drieënvijftig, ruim voldoende dus. Hoe kunnen we die beter verdelen? Nu wonen veel ouderen in een grote woning en van daaruit kunnen ze niet doorstromen. Bij nieuwbouw wordt nu gekeken naar efficiënte benutting. En vergeet wet- en regelgeving niet. De Participatiewet en AOW korten mensen die een woning delen. Dat is een enorm perverse prikkel wat de wooncrisis betreft. Dit soort oplossingen aankaarten voor het efficiënt benutten van de bestaande woonruimte was voor 2019 echt vloeken in de kerk.”

Focus op de onderliggende waarde, niet alleen de oplossing

Gerard vult dat graag aan. “De maatschappij verandert ook, er is veel meer bereidheid om zaken als een tuin of gemeenschappelijke ruimte te delen. Een knarrenhof - woonvorm voor oudere mensen -vind ik daar een mooi voorbeeld van. We kunnen op die manier meteen een ander maatschappelijk probleem aanpakken, dat van eenzaamheid.” Tegelijkertijd blijft er genoeg te doen. “Er is volop discussie over de juiste oplossingen voor de problemen. We hebben vaak  slecht oog voor de waarden onder die oplossingen, die komen niet aan de orde. Ik denk dat mensen het vaak meer eens zijn dan ze denken. Een andere uitdaging is om veel meer de doelgroepen erbij te betrekken. Bijvoorbeeld (toekomstige) bewoners, die worden vaak vergeten.”

Het systeem aanpassen voor meer perspectief

Eén van de leukere onderdelen van het project volgens Marja: de leden van 1M Homes namen regelmatig plaats in jury’s van prijsvragen en wedstrijden. “Het valt op hoeveel creativiteit er is als het om oplossingen gaat. De uitdaging is vooral om die innovaties een weg naar de praktijk te laten vinden. Mensen met ideeën lopen vast in regeltjes.” Juist dat is waar vervolgproject Vision Team Wonen aan wil bijdragen. Hoe kunnen wij vanuit de TU Delft met kennis, innovaties en onderwijs het verschil maken? Er zijn heel veel partijen die willen meewerken dus laten we vooral een manier vinden om het systeem aan te passen zodat er perspectief ontstaat.”

Op weg naar oplossingen die echt impact hebben

Daar ligt ook meteen de uitdaging voor de toekomst blijkt uit de aanbevelingen van 1M Homes. Marja: “Het wordt een kwestie van doen en denken wat mij betreft. Aan de slag met mensen in de praktijk. Wat leeft er, hoe krijgen we dat van de grond en wat betekent het voor de toekomst? Om terug te komen op waar we het eerder over hadden, het gaat om het samenbrengen van onderliggende waarden, beleid en de praktijk.” Gerard: “Precies. En dan vooral kijken hoe we vanuit de TU Delft kunnen bijdragen aan die innovaties. Er zijn veel pilots, maar er wordt te weinig geleerd door alle betrokkenen in de bouwketen. Wij kunnen in Delft vanuit onze ervaring en kennis kijken hoe zulke ideeën kunnen doorgroeien naar oplossingen die écht impact hebben. Met het Vision Team Wonen zitten we nu in de fase dat we die ideeën aan het verzamelen zijn. Daarbij bouwen we verder op de basis die 1M Homes heeft gelegd.”

Meer informatie

• Het project 1MHomes heeft ter afronding en overdracht van kennis een online tentoonstelling en video gemaakt.
• Bekijk hier de hooglerarenpagina van Hoogleraar Marja Elsinga