Hoe juridische en ethische kaders van invloed zijn op dataprofessionals in de publieke sector in Nederland

Onder het grote publiek en mensen die zich bezighouden met data science zijn er intensieve debatten geweest over de juiste manier hoe om te gaan met moderne instrumenten en technieken die in enorme hoeveelheden gegevens verborgen patronen vinden en daar zinvolle informatie uit halen. Schandalen over misbruik van gegevens en oneigenlijke praktijken rond gegevens hebben geleid tot een reeks nieuwe ethische en wettelijke kaders die de praktijk van data science in goede banen trachten te leiden. Toch is er weinig onderzoek beschikbaar over hoe deze juridische en ethische kaders in de praktijk worden toegepast. Ben Wagner, universitair docent in governance van sociaal-juridische systemen, wilde daar verandering in brengen. Samen met twee collega's van de Universiteit Utrecht, Maranke Wieringa en Isabelle Fest, schreef hij een paper over het onderwerp. 

Wagner: “De afgelopen jaren is er een enorme groei geweest van ethische en juridische kaders om data science praktijken te besturen. Dit paper kijkt naar twee cases in Nederland: data professionals in de publieke sector bij gemeenten en de Nederlandse Politie.” 

De conclusie is dat er een grote kloof bestaat tussen de wettelijke en ethische bestuursregels en de dagelijkse praktijk. We hebben bijvoorbeeld praktijkmensen ontmoet die ethischer wilden omgaan met gegevens, maar niet wisten hoe ze dat in de praktijk moesten doen. Bijgevolg worden juridische en ethische kaders impliciet geïntegreerd, waardoor de besluitvorming op subtiele wijze wordt beïnvloed. Hoewel het goed is om nieuwe waarden in overweging te nemen bij de besluitvorming in de publieke sector, is het zeer problematisch in termen van betrouwbaarheid en verantwoording, omdat je niet systematisch kunt vertrouwen op dit soort impliciete overwegingen. Als reactie op deze problematische situaties hebben overheidsinstellingen de neiging om gespecialiseerde eenheden op te richten met gespecialiseerde deskundigheid op het gebied van gegevensbescherming of ethiek, maar op basis van ons onderzoek is dit de verkeerde aanpak. Deze situaties komen juist zo vaak voor bij professionals in de publieke sector dat er behoefte is aan het veralgemeniseren van geletterdheid in plaats van specialisatie.”