Nieuwe hoogleraar Zef Hemel verbindt Delft en Groningen
De toekomst van grote steden staat al jaren in de schijnwerpers. In metropolen zal immers een almaar groter aandeel van de wereldbevolking zijn gevestigd. Minder aandacht is er voor de vraag hoe het niet-grootstedelijke gebieden zou kunnen vergaan. Als houder van de Bonnema-leerstoel aan de TU Delft en de Universiteit van Groningen zal planoloog Zef Hemel zich buigen over de potentie van regionale steden en omliggende landschappen.
Zef Hemel heeft zich in de afgelopen veertig jaar laten kennen als een doener én een denker. Als ambtenaar van het ministerie van VROM en de gemeente Amsterdam heeft hij zijn sporen verdiend in de planningspraktijk. Maar hij fungeerde ook als hoofdredacteur van het tijdschrift Stedebouw & Ruimtelijke Ordening en publiceerde regelmatig over zijn vakgebied. Vorig jaar verscheen het boek Er was eens een stad – visionaire planologie: over invulling geven aan een democratische, door verbeelding geschraagde ruimtelijke ontwikkeling van een metropolitaans Amsterdam. In het afgelopen decennium was hij tevens verbonden aan de Universiteit van Amsterdam, als hoogleraar Grootstedelijke Vraagstukken.
Cirkel
Voor de beoefening van zijn vak acht Hemel een wisselwerking tussen praktijkervaring en reflectie noodzakelijk. “Planologie is ingrijpen in de omgeving. Pas door het te doen ervaar je hoe het werkt. Net als in de architectuur gaan er jaren overheen voordat je ruimtelijke planning in de vingers hebt.” Als deeltijdhoogleraar in Groningen én Delft wil hij regionale leefbaarheidsvraagstukken benaderen met behulp van Delftse ontwerpkracht. “
Abe Bonnema was als Friese architect nauw betrokken bij de ontwikkeling van de noordelijke provincies. Dat werk hoop ik door middel van de leerstoel min of meer voort te zetten.” Zijn opleiding genoot Bonnema echter in Delft en daarom is de aanstelling verdeeld over de universiteiten van Delft en Groningen. “Aan elke instelling werk ik één dag per week, in Groningen bij de Faculteit der Letteren.” Voor Hemel heeft de aanstelling ook een persoonlijk tintje. “Ik ben een geboren Drent en studeerde in Groningen. Mijn vrouw is Fries. De landschappen van het noorden spreken me aan en middels deze finale positie keer ik in zekere zin terug naar de oorsprong van mijn werkzame leven. De cirkel is rond.”
Planologie is ingrijpen in de omgeving. Pas door het te doen ervaar je hoe het werkt. Net als in de architectuur gaan er jaren overheen voordat je ruimtelijke planning in de vingers hebt.
Planningspraktijk
De in Delft vanouds ontwikkelde ontwerpdiscipline heeft volgens Hemel in het planningsproces vanaf het midden van de negentiende eeuw een vooraanstaande rol gespeeld. “Hoe gingen mensen bouwen buiten de vestingwallen van de stad? De twintigste-eeuwse stadsuitleg en later, de ruimtelijke ordening, is door bouwkundig ingenieurs aangedreven. Vervolgens sloten andere disciplines aan, zoals hygiënisten, demografen en juristen.” Bestuurlijk wordt het steeds ingewikkelder. Met de groeiende interdisciplinariteit die de complexe planningspraktijk kenmerkt, neemt de noodzaak van samenwerking toe. “In de ruimtelijke planning op regionale schaal – waar belangrijke knopen op het gebied van wonen, werken, mobiliteit én behoud van cultuur en natuur worden doorgehakt – is er ook nog eens niemand aan de leiding. In dat krachtenveld houdt de ontwerper zich moeilijk staande, weet ik uit ervaring.”
Daar komt bij dat ontwerpend onderzoek volgens Hemel te vaak verricht wordt in een niemandsland van wedstrijden zonder consequenties, waarvan het merendeel bovendien grote-steden-problematiek betreft. “Terwijl de verbeelding van de ontwerper, gezien de toegenomen complexiteit, juist een verbindende rol zou moeten hebben in ruimtelijke planning en visievorming.” Hemel wil de ruimtelijk ontwerper als inspirator van regionale ontwikkeling graag weer in zijn kracht helpen zetten. “Door de koppeling met de Rijksuniversiteit Groningen worden de planningsvraagstukken van de noordelijke provincies – die vergelijkbaar zijn met vele landelijke regio’s in Europa – de ontwerpopgaven van Delftse studenten.”
Gezond oud worden
Hemel is opgevallen dat in Friesland en Groningen een opmerkelijk aantal lokale initiatieven voortborduurt op de notie van de Blue Zones: vijf gebieden op de wereld waar mensen op een gezonde manier oud worden. “Wat mensen gezond maakt en houdt is niet alleen voor medici een belangrijke vraag. Ook planologen, geografen, demografen én ruimtelijk ontwerpers beseffen de waarde van bewegen, gezond voedsel, voldoende leefomgevingskwaliteit, en van zingeving en sociaal contact.”
Juist omdat een gezonde leefstijl raakt aan duurzaamheid, lijkt het Hemel een voortreffelijk startpunt voor ontwerpend onderzoek door studenten van zowel de faculteit Bouwkunde in Delft als de faculteit Ruimtelijke Wetenschappen in Groningen. “Hoe breng je stad en ommeland zodanig in balans dat de omgeving mensen in staat stelt gezond oud te worden? Mijn idee is dat studenten van beide instellingen na een afzonderlijke voorbereiding met elkaar in contact komen en lokaal, in relatie tot de praktijk van een provincie, gemeente of andere autoriteit, de leefomgeving daartoe gaan vormgeven. Dus ze gaan een week op excursie naar Groningen of Leeuwarden en, in latere jaren, wellicht ook naar andere, vergelijkbare regio’s in Europa.” Hemel constateert dat zijn aanstelling voor vijf jaar parallel loopt aan die van Adriaan Geuze als hoogleraar Landschapsarchitectuur. “Ook hij richt zich op de regio, vanuit de ontwerpdiscipline zelf. Terwijl ik redeneer vanuit het institutionele complex en de leefwereld van mensen in het noorden. Volgens mij vullen we elkaar goed aan.”
ir. Abe Bonnema Stichting
De leerstoel is een initiatief van de ir. Abe Bonnema Stichting, die de nalatenschap van de Friese architect Abe Bonnema (1926-2001) beheert. Doel van de Stichting is het verbreiden en vergroten van het inzicht in en de kennis van de eigentijdse (bouw)kunst en het ondersteunen van cultuur-maatschappelijke projecten. Zo draagt de jaarlijkse Abe Bonnema Prijs bij aan de kwaliteit van de architectuur in Nederland. De Bonnema-leerstoel komt voort uit een grondige analyse van de visie van architect Bonnema op de ruimtelijke potentie van regionale stedelijke centra en het omliggende landschap, specifiek in Friesland en Groningen, waar Bonnema woonde en werkte. Meer informatie over de Abe Bonnema Stichting.
Meer informatie
De Bonnemaleerstoel Ruimtelijke herontwikkeling en revitalisatie van rurale en urbane regio's, in het bijzonder in Groningen en Friesland, valt voor 0,2 fte onder de sectie Spatial Planning & Strategy bij de afdeling Urbanism van de Faculteit Bouwkunde. De andere 0,2 fte wordt ingevuld bij de Faculteit der Letteren van de Rijksuniversiteit Groningen.
Bekijk hier de hooglerarenpagina van Zef Hemel.