Socio-technische systemen, waarin menselijk handelen en technische systemen samen gaan, worden ontworpen volgens de waarden en normen die op dat moment gelden. De praktijk leert dat dergelijke systemen, die vaak tientallen jaren meegaan, op een gegeven moment niet meer goed passen bij de veranderende waarden. “In ons onderzoek kijken we naar hoe deze systemen dynamisch kunnen worden ontworpen, waarbij we ons specifiek richten op energiesystemen en robots en artificiële intelligentie”, geeft Van de Poel aan.

Energie infrastructuur

Bij de ontwikkeling van onze huidige energiesystemen was destijds nauwelijks oog voor duurzaamheid, maar nu is dit een steeds belangrijker thema. De systemen zijn bovendien centralistisch opgezet terwijl nu zelfvoorzienend steeds meer in opkomst is als waarde. Dit zie je onder andere bij initiatieven waarin wijken ‘off the grid’ gaan. De energie infrastructuur waarmee wij nu werken is hier niet goed op toegerust. Betekent dit dan dat het hele systeem op de schop moet, of kunnen de ‘nieuwe’ waarden ook in het ‘oude’ systeem een plek krijgen? Van de Poel: “Het zou natuurlijk heel mooi zijn als we dergelijke systemen flexibel zouden kunnen inrichten, zodat ze mee kunnen gaan met hun tijd. Tegelijkertijd rijst dan de vraag: hoe realiseer je dan ruimte voor veranderende waarden? Én zijn er waarden die onveranderlijk zijn, waaraan niet gesleuteld mag worden, bijvoorbeeld kijkend naar DNA-technologie die steeds verder vordert en de mens steeds meer maakbaar maakt?” In het ERC onderzoek komen dergelijke complexe vraagstukken aan de orde.

Theoretisch

Het onderzoek is theoretisch van aard, maar tegelijkertijd doet de groep wetenschappers ook empirisch onderzoek. Zo leggen ze bijvoorbeeld krantenberichten uit verschillende tijdvakken naast elkaar om te kijken hoe waarden veranderen. Daarnaast wordt onderzocht of een waarde ingebed zit in de technologie, dus al bij het ontwerp, of dat een waarde juist met het gebruik van techniek ontstaat of belangrijker wordt. “Dit laatste is bijvoorbeeld het geval bij de waarde ‘energy justice’, waarin wordt gekeken naar een eerlijke verdeling van kosten en baten rondom energieprojecten. Dat is steeds meer relevant nu vooral wijken met hoger opgeleiden voorzien in hun eigen energiebehoefte”, aldus Van de Poel.

Denkkader

Uniek aan dit onderzoek is dat twee zaken aan elkaar worden verbonden: value sensitive design enerzijds en technologische ontwikkelingen en veranderende waarden anderzijds. “Met het innovatieve denkkader dat we hier aan het ontwikkelen zijn, kunnen we andere wetenschappers handvatten geven om technische systemen en producten beter en toekomstgericht te ontwerpen,” besluit Van de Poel.